پیشگری و درمان هپاتیت
التهاب کبد را در اصطلاح پزشکی « هپاتیت» می نامند که در بیشتر موارد ناشی از عفونت ویروسی است، اما مصرف الکل، مسمومیت ناشی از دارو یا محصول شیمیایی نیز میتواند زمینه ساز شود. علائم بیماری با توجه به علت هپاتیت در افراد مختلف با هم متفاوت است و بعضی از انواع بیماری چنان وخیم است که منجر به نابودی کبد می شود. در سایت زیبان دات کام مقاله هپاتیت از پیشگیری تا درمان اطلاعاتی برای شما فراهم می آوریم
پیشگری و درمان هپاتیت در روز جهانی هپاتیت
از طرف سازمان بهداشت جهانی روز ۷ مرداد (۲۸ ژوئیه) به عنوان روز جهانی «هپاتیت» معرفی می شود تا هشدار نسبت به این بیماری و شمار بالای مبتلایان به آن در جوامع مختلف مورد توجه قرار گیرد و فرصتی است تا همه تلاش ها برای نخستین راهکار جهانی برای مقابله با هپاتیت ویروسی و کمک به کشورهای عضو در حذف کامل این بیماری جدی گرفته شود؛ چرا که براساس آمار حدود ۳۲۵ میلیون نفر در پایان سال ۲۰۱۵ میلادی، به هپاتیت مزمن مبتلا بودند که تنها ۹ درصد مبتلایان به هپاتیت B و ۲۰ درصد مبتلایان به هپاتیت C تحت تشخیص بیماری قرار گرفتند.
هپاتیت ویروسی در این سال ۱/۳۴ میلیون نفر را به کام مرگ کشاند که آماری قابل مقایسه با بیماری سل و بیشتر از ایدز است. متاسفانه آمار ابتلا به ویروس هپاتیت C همچنان بالاست و در سال ۲۰۱۵ میلادی، ۱/۷۵ میلیون بزرگسال به این ویروس مبتلا شده اند که مهمترین عامل تزریق مواد مخدر و رعایت نکردن ساختارهای بهداشتی تزریق و فراوردههای خونی در بعضی جوامع است. واکسیناسیون مقابله با هپاتیت B در این زمینه موثر است و از حدود ۴/۵ میلیون ابتلای کودکان در سال پیشگیری می کند
ماهیت انواع هپاتیت
به طور کلی، هپاتیت به ۲ گروه اصلی تقسیم می شود؛
هپاتیت ویروسی : در کشورهای پیشرفته ویروس هپاتیت B , A و C عامل ۹۰ درصد موارد هپاتیت حاد است. ویروس هپاتیت E , D و G نیز زمینه ساز خواهند بود.
هپاتیت غیر ویروسی : اساسا در پی مصرف مواد سمی کبد (الکل، محصولات شیمیایی سمی و…) ایجاد می شود. همچنین ممکن است ناشی از ناراحتی های کبدی مانند کبد چرب یا هپاتیت خود ایمن (التهاب مزمن با علت ناشناخته در نتیجه تولید آنتی کورها) باشد.
هپاتیت A : این نوع هپاتیت ویروسی وخامت کمتری نسبت به انواع دیگر دارد. معمولا بدن طی چند هفته با آن مقابله می کند و ایمنی ایجاد میشود. به عبارت بهتر، آنتی کورها باقی می مانند، اما ویروس از بین میرود. ویروس هپاتیت A از طریق آب یا غذای آلوده منتقل می شود و ممکن است ویروس در مدفوع بیمار وجود داشته باشد و به دلیل رعایت نکردن بهداشت از طریق تماس با افراد دیگر یا مواد غذایی سرایت کند. خوراکی های خام یا نیم پز بیشتر مستعد انتقال بیماری هستند.
حتی پرورش آبزیان در آب های آلوده و فاضلاب نیز زمینه ساز بیماری می شود. خطر ابتلا به هپاتیت A در کشورهای با وضعیت پایین بهداشست بسیار بیشتر است و تقریبا همه کودکان به ویروس آلوده شده اند. واکسن می تواند راهکار خوبی برای مقابله با این نوع هپاتیت باشد.
هپاتیت B : رایج ترین و البته مرگبارترین نوع هپاتیت است. ویروس هپاتیت B از طریق روابط جنسی (اسپرم و دیگر مایعات بیولوژیک) و خون منتقل می شود و میزان عفونی شدن ۵۰ تا ۱۰۰ برابر بیشتر از ویروس ایدز است. استفاده از سرنگ آلوده یکی از مهمترین راه های انتقال محسوب می شود. بیشتر افراد مبتلا به طور کامل می توانند با بیماری مقابله کنند و تنها حدود ۵ درصد به طور مزمن آلوده به ویروس و ناقل باقی می مانند. افراد ناقل علائم بیماری ندارند، اما در معرض خطر جدی ابتلا به سیروز و سرطان کبد هستند. ویروس هپاتیت B میتواند طی زایمان از طریق مادر ناقل به نوزاد منتقل شود. از سال ۱۹۸۲ میلادی واکسن این بیماری مورد استفاده قرار گرفت.
هپاتیت C : هپاتیت C موذی ترین نوع هپاتیت ویروسی محسوب می شود زیرا ویروس بسیار مقاومی عامل بیماری است و تا ۸۰ درصد موارد ابتلا به عفونت، مزمن می شوند. تشخیص این بیماری نسبتا جدید است و به سال ۱۹۸۹ میلادی برمیگردد. در بیشتر موارد ویروس از طریق تماس مستقیم خون آلوده، به خصوص استفاده از سرنگ مشترک برای تزریق موادمخدر، انتقال خون بدون غربالگری و استفاده مکرر از سوزن و سرنگ غیر استریل منتقل می شود. به ندرت امکان انتقال ویروس از طریق رابطه جنسی کنترل نشده با افراد مبتلا خصوصا در صورت وجود جراحت در ناحیه تناسلی یا عادت ماهانه نیز وجود دارد. هپاتیت C نخستین علت پیوند کبد است و هنوز واکسن ندارد.
هپاتیت سمی : این نوع بیماری غالبا در نتیجه افراط در مصرف الکل یا دارو بروز می کند. خوردن قارچ های غیر خوراکی، مواجهه با مواد شیمیایی (به عنوان مثال در بعضی مشاغل) یا مصرف بعضی محصولات گیاهی سمی برای کبد می تواند منجر به بیماری شود. با توجه به نوع ماده مصرفی، بیماری ممکن است چند ساعت، چند روز یا چند ماه بعد ظاهر شود و معمولا با قطع مواد مضر، علائم بیماری نیز رفع می شود. با این حال عوارض ان بر کبد مانند سیروز باقی میماند.
عوارض هپاتیت
اگر تشخیص هپاتیت به موقع انجام نشود یا درمان مناسب انجام نگیرد، میتواند عامل بروز عوارض بسیار جدی باشد.
هپاتیت مزمن : اگر بیماری پس از ۶ ماه بهبود نیابد به آن «هپاتیت مزمن» گفته می شود که شایعترین عارضه است. در ۷۵ درصد موارد هپاتیت B یا C عامل آن بوده و معمولا با درمان مناسب طی ۱ تا ۳ سال درمان می شود.
سیروز کبدی :
تهاجمات مکرر ویروس ها، مواد سمی و دیگر عوامل بیماریزا به بافت های کبد آسیب می رساند و در نهایت جریان خون مطلوب در این اندام را مختل می کند که به ان «سیروز» یا «التهاب شدید کبدی» گفته می شود. عدم درمان درست و کامل در ۲۰ تا ۲۵ درصد موارد هپاتیت مزمن به سیروز کبدی میانجامد.
سرطان کبد :
گرچه معمولا عارضه نهایی سیروز، سرطان کبد است، اما دست اندازی سلول های سرطانی به اندام های دیگر نیز میتواند کبد را درگیر کند. هپاتیت های B و C همچنین هپاتیت ناشی از مصرف زیاد الکل عامل جدی ابتلا به این مشکل هستند.
نارسایی حاد کبدی :
در چنین حالتی کبد قادر به انجام عملکردهای اصلی خود نیست و بخش عمده ای از بافت کبد از بین میرود. در این مواقع نیاز به پیوند کبد ضروری خواهد بود. این ناراحتی بیشتر در بیماران مبتلا به هپاتیت B و سمی بروز می کند. بیماری به شدت خطرناک است و از هر ۴ نفر، ۱ نفر جان خود را از دست می دهد.
علایم هپاتیت
انواع مختلف هپاتیت الزاما با علائمی که ذکر می شود، همراه نیست. در بسیاری موارد بیماری سال ها به طور خاموش پیشرفت می کند یا با علائم شبه آنفلوانزا مانند تب، درد عضلات، خستگی و سردرد تشخیص داده می شود که معمولا با آسیب های جدی همراه است.
تب یا تعریق شبانه ، کاهش اشتها و لاغر شدن ، حالت تهورع ، دردهای شکمی، به خصوص در سمت راست ، زرد شدن پوست و قرنیه چشم ، تیره شدن رنگ ادرار (شبیه رنگ چای) ، ظاهر شدن لکه های قرمز روی پوست، خونریزی بینی و گیجی غالبا منجر به کما (ابتلا به نارسایی حاد کبدیی) ، تورم شکم و پاها (ناشی از احتباس آب در بدن)، سردرگمی، گیجی، خونریزی سریع و تحلیل عضلات (ابتلا به سیروز کبدیی)
چه کسانی در معرض خطرند؟
افرادی که رفتارهای پرخطر (روابط جنسی خارج از عرف، اعتیاد تزریقی و…) دارند.
کادر پزشکی و پرستاران که مرتب با سوزن، سرنگ و دیگر وسایل آلوده به ویروس بیماری سر و کار دارند.
متصدیان انبار مواد غذایی مستعد بیماری هستند زیرا احتمال دارد خوراکی ها و مایعات به ویروس هپاتیت A آلوده شود.
دریافت کنندگان خون در صورت تایید نشدن سلامت فراورده خونی
بیماران تحت درمان همودیالیز
نوزادان مادران آلوده به ویروس هپاتیت B و C (البته به ندرت اتفاق میافتد.)
افراد مبتلا به ناراحتی های کبدی، مصرف کنندگان مقدار زیاد الکل و خانم ها (روند متابولیسم کندتر مواد سمی نسبت به آقایان) در صورت مواجهه با مواد سمی مستعد ابتلا به هپاتیت سمی خواهند بود.
ساکنان مناطق بدون آب آشامیدنی سالم و بهداشتی
افراد مایل به انجام خالکوبی، تاتو و طب سوزنی در صورت استفاده از وسایل غیر استریل
پیشگیری از هپاتیت
در بحث پیشگیری از هپاتیت نیز باید به دسته بندی های موجود درباره انواع هپاتیت توجه کرد و اصول پیشگیری را بر حسب نوع هپاتیت تبیین کرد:
پیشگیری از هپاتیت A :
تشخیص هپاتیت A به افراد مبتلا به سیروز، هپاتیت B ،C مزمن و دیگر ناراحتی های کبدی توصیه می شود. واکسیناسیون نیز برای افرادی که بدن انها قادر به تولید انتی کور این ویروس نیست، ضروری خواهد بود. از آنجا که مواد غذایی آلوده مهمترین عامل انتقال هپاتیت A است، ماهی و دیگر فراورده های دریایی را از مراکز بهداشتی خریداری کنید، آنها را کاملا بپزید و در رستوران های دریایی نامطمئن غذا نخورید. در صورت دسترسی نداشتن به آب لوله کشی سالم، به خصوصی در زمان سفر حتما آب معدنی بنوشید و شربت ها و نوشیدنی های غیربهداشتی مصرف نکنید. خوراکی های خام مانند سبزیجات و میوه ها را حتما به خوبی بشویید و ضد عفونی کنید. زخم و جراحت را با مواد ضد عفونی تمیز کنید. در صورت ابتلا به این بیماری یا تماس با بیمار لازم است دست ها پس از سرویس بهداشتی و پیش از استفاده از مواد غذایی و غذا خوردن کاملا شسته شود تا احتمال سرایت کاهش یابد.
پیشگیری از هپاتیت های B و C :
آزمایش تشخیص هپاتیت B برای همه خانم های باردار در نخستین مراجعه به پزشک توصیه می شود زیرا عفونت برای خانم باردار خطرناک است و در صورت ابتلا می تواند عامل سقط جنین باشد. افراد در معرض خطر از جمله مبتلایان به ویروس HIV بهتر است آزمایش هپاتیت B و C بدهند زیرا بیماری معمولا سال ها بدون علامت بارزی پیشرفت می کند.
اقدامات بهداشتی روابط زناشویی در صورت ابتلای همسر به بیماری رعایت شود.
هنگام پرستاری از بیمار و تماس با خون، استفاده از دستکش و لباس مناسب ضروری است. هرگز از سوزن های تزریق انسولین یا سرنگ شترک استفاده نشود.
هنگام خالکوبی و تاتو حتما از استفاده از وسایل یکبار مصرف یا کاملا استریل شده اطمینان حاصل شود.
تزریق واکسن هپاتیت B در بدو تولد، ۲ و ۶ ماهگی نوزاد ضروری است. برای افراد ضعیف مانند مبتلایان به ویروس HIV نیز با توجه به نظر پزشک تجویز می شود. البته هنوز واکسن هپاتیت C وجود ندارد.
در صورت ابتلا به این ویروس، تمام وسایل شخصی بیمار باید مختص خودش باشد و هر وسیله ای مانند سرنگ که آلوده به خون می شود نیز کاملا استریل شود.
پیشگیری از هپاتیت سمی :
دوز مصرف داروهای شیمیایی، به خصوصی داروهایی با فروش آزاد مانند استامینوفن و حتی داروهای گیاهی باید کاملا رعایت و از مصرف خودسرانه و تغییر دوز دارو پرهیز شود. داروها را باید در محلی امن و دور از دسترسی کودکان نگه داشت. اقدامات بهداشتی و محافظتی در برابر مواد شیمیایی و سمی مورد توجه باشد.
درمان بیماری هپاتیت
بدن به طور طبیعی می تواند با ویروس هپاتیت A مقابله کند. این بیماری معمولا نیاز به داروی خاصی ندارد، اما استراحت و تغذیه درست توصیه می شود. علائم بیماری پس از ۴ تا ۶ هفته بهبود مییابد. در بیشتر موارد ابتلا به ویروس هپاتیتB حدود ۹۵ درصد، بیماری خودبخود و بدون دارو بهبود می یابد. البته مانند هپاتیت A استراحت و تغذیه باید جدی گرفته شود، اما ادامه بیماری بیش از ۶ ماه به این معناست که بدن قادر به نابودی ویروس نبوده که در این صورت پزشک داروهای مورد نیاز را تجویز می کند. داروهای تجویزی در مورد هپاتیت C به طور کلی مبنی بر نابودی ویروس طی ۲۴ تا ۴۸ هفته است که بر اساسی آمار سازمان بهداشت جهانی در ۳۰ تا ۵۰ درصد موارد موثر هستند. در رابطه با هپاتیت سمی ناشی از مصرف دارو نیز مصرف دارو باید قطع شود و تجویز دوباره بدون آزمایش های دقیق می تواند عوارض حادی داشته باشد. همچنین باید از تماس با مواد شیمیایی بیماریزا دوری کرد. معمولا این اقدامات موجب بهبود سلامت طی چند هفته می شود.
توصیه های کاربردی برای کاهش عوارض و تسریع درمان هپاتیت
در کنار اصولی که در باب پیشگیری و درمان انواع بیماری هپاتیت مطرح است، توصیه هایی کلی و کاربردی نیز وجود دارند که می توانند عوارض و ناراحتی های ناشی از هپاتیت را کاهش دهند و روند درمان را تسریع کنند. برخی از مهم ترین این توصیه ها عبارتند از:
- اجتناب از مصرف الکلی : مصرف الکل به سلول های کبد آسیب میزند و حتی آنها را نابود می کند.
- استراحت : در هر زمان استراحت لازم است و نباید خود را خسته کرد.
- مشورت با پزشک پیش از مصرف دارو : بعضی از داروها مانند استامینوفن و آسپیرین که بدون نسخه به فروش میرسند حاوی مواد سمی برای کبد هستند. از همین رو، مصرف خود سرانه داروها می تواند خطرناک باشد.
- پرهیز از غذاهای سنگین : در صورت حالت تهوع، استفراغ یا کاهش اشتها بهتر است به جای ۳ وعده غذای سنگین، دریافت غذا به ۳ وعده کوچکتر و چند میان وعده تقسیم شود. به علاوه، حذف ادویه ها، غذاهای سرخ شده و خوراکی های سرشار از فیبر و چربی نیز به بهبود علائم در بعضی افراد کمک می کند.
- برخورداری از حمایت اطرافیان : معمولا در طول دوره درمان خستگی جسمی، روانی و جنسی ایجاد می شود که همراهی خانواده و کادر پزشکی بسیار موثر است.
- اجتناب از تماس با مواد سمی : هر نوع تماس طولانی با مواد سمی برای کبد صنعتی می تواند روند بهبود کبد مبتلا به هپاتیت را مختل کند.
- ترک سیگار : توتون به کبد آسیب دیده از ویروس هپاتیت صدمه میزند.
محقق و مترجم:
میلاد اسد بیگی