آیا تصور اینکه پلاسما یک تیغ برّان و سوزاننده است صحت دارد؟

            تصویر ۱ پلاسما در پزشکی پوست

سلام دوستان! آیا می دانید ماده پلاسما چه کاربردهایی در درمان مشکلات پوست ما و جوانسازی و زیبایی آن دارد؟ این روزها پزشکی پوست به علم پلاسما توجه ویژه ای دارد. البته این پلاسما را نباید با پلاسمای خون اشتباه گرفت.

چند سالی ست که پلاسمای سرد فشار جوّی (CAP) یا کم-دما در پزشکی باب شده است. برای طبقه بندی پلاسما باید بدانیم هر جزء یا ترکیب پلاسما چیست و چه فایده ای برای درمان پوست بدن انسان دارد. با زیبان برای دریافت بهترین مطالب همراه باشید.

چرا پلاسما می تواند بر پوست بدن انسان تاثیر بگذارد؟

۹۹ درصد از مواد نامرئی در طبیعت از ماده پلاسما تشکیل شده اند. پلاسما مانند بدن انسان از میدان های الکتریکی، مغناطیسی و جاذبه اثر می پذیرد. پوست یا بدن انسان به مانند یک الکترود رسانا می تواند جریان برق را از خود عبور دهد. پلاسما حاوی بارهای الکتریکی و انواع مواد محرک است. در نتیجه، تحرکاتی را در بدن ایجاد می کند.

پلاسما  باکتری ها، قارچ ها، ویروس ها، اسپورها و انگل ها را در محل بافت آسیب دیده غیرفعال می کند. بافت را بدون ایجاد درد، تولید سم، خونریزی یا حساسیت ضدعفونی می کند. می توان بافت فاسد را با پلاسما برداشت. با پلاسما، رگ های خونی و بافت جدیدی می رویند و زخم زودتر التیام می یابد.

 نکته: پلاسما از اجزاء مختلفی تشکیل می شود که هر کدام می توانند بر سلول و بافت پوست اثر بگذارند.

منظور از پلاسمای سرد (غیردمایی) و پلاسمای داغ (دمایی) یا پلاسمای کم-دما چیست؟

پلاسما از اجزاء متفاوتی تشکیل شده است. بستگی به دمای الکترون ها، یون ها و گازهای خنثی، دمای پلاسما تعیین می شود. پارامترهای تاثیرگذار بر دمای پلاسما عبارتند از: الکترون، یون، اشعه ماورابنفش (UV)، گاز خنثی، مادون قرمز، فشار و جریان گاز، ترکیب و غلظت گاز، چگالی رادیکال های آزاد، باردار بودن یا نبودن اتم ها و مولکول ها و غیره.

◄ در پلاسمای داغ  یون، الکترون و گاز دمای یکسانی دارند. پلاسمای داغ برای برداشتن بافت سرطانی یا مرگ سلول های مضر کاربرد دارد. در گذشته فقط از پلاسمای  داغ (بیش از ۸۰ درجه سانتی گراد) استفاده می شد. برای مثال، برای سوزاندن زخم و استریل کردن ابزار مقاوم به گرما.

◄ در پلاسمای سرد یون ها و مولکول های بدون بار بسیار خنک تر از الکترون ها هستند. و گاز حامل (آرگون، هلیوم، هوا، اکسیژن، نیتروژن یا گازهای مرکب) خیلی کم یونیزه شده است. یعنی، تجمع یون ها خیلی کم است و گرما ایجاد نمی شود. یون ها در کسری از ثانیه تا دمای اتاق سرد می شوند. در اغلب پلاسماهای سرد جوّی از گاز هلیوم یا آرگون استفاده می شود. اما پلاسما را می توان از هوا و گازهای دیگر نیز تولید کرد.

◄ پلاسمای دمای پایین بین دو حالت داغ و سرد است. یعنی، پس از داغ شدن می تواند در کسری از ثانیه خنک سازی کند. پلاسمای کم-دما در فشارجویّ را می توان به دلخواه برای کاربردهای گوناگون طراحی کرد. برای مثال، از پلاسما تورچ (Torch شبیه چراغ قوه) برای ضدعفونی کردن منافذ ریز استفاده می شود. هیچگونه واکنش شیمیایی مضر میان ماده ضدعفونی و سطح کثیف صورت نمی گیرد. جریانی از گاز با فاصله ی غیرمستقیم به سوی مقصد روانه می شود. خود پلاسما تورچ بالافاصله خنک سازی می شود.

تصویر ۲ پلاسما تورچ نمونه ای از پلاسمای کم-دما برای درمان پوست

دما و دوز پلاسما چه ارتباطی با پوست بدن دارد؟

دمای پلاسما و مدت زمان استفاده از آن اثرات گوناگونی بر پوست بدن دارد.  اگر از پلاسمای DBD با شدت و زمان بیشتر از حد استفاده شود مرگ یا خزان سلولی اتفاق می افتد. البته همه چیز بستگی به هدف پلاسما دارد. همین پلاسما برای از بین بردن سلول های سرطانی مفید است.

برعکس، اگر زمان استفاده از پلاسما یا شدت آن کمتر از حد معمول باشد، پیوند سلولی تضعیف می شود؛ نفوذپذیری غشاء سلول (مثال، نفوذ میکروب در آن) افزایش می یابد؛ و تکثیر سلولی تحریک می شود. در این دو حالت، گونه های اکسیژنی و نیتروژنی در پلاسما مسوول مرگ سلولی یا تکثیر سلولی هستند.  

برای کاهش جمعیت باکتری ها و ایمنی سلول ها ی پوست بایستی از دوزهای کم-دما و کافی پلاسما استفاده کرد. میزان جریان الکتریکی و اشعه ماورابنفش در پلاسما نباید از حد یا زمان معینی فراتر رود. برای هدف گیری باکتری ها، پلاسما باید فقط چند ثانیه به کار برود.

پلاسماهای دمای پایین خود به سه دسته تقسیم می شوند:

1. پلاسمای مستقیم: پوست و یا بافت نقش الکترود را بازی می کند؛ یعنی به جریان الکتریکی در پلاسما اجازه می دهد تا از بدن عبور کند. مثال، پلاسمای DBD. در پلاسمای سرد بارهای الکتریکی به مانند یک فرش به طور همگن بر روی بافت پوست پخش می شوند. فاصله بین ابزار پلاسما با بافت بدن یک میلی متر است (نزدیک و مستقیم است)
2. پلاسمای غیرمستقیم: جریانی از گاز از فاصله دورتری به سوی مقصد هدایت و پخش می شود. برای مثال، پلاسماجت با قطر میلیمتری. می توان با ترکیب دو یا چند پلاسماجت سطوح بزرگتری از پوست را هدفگیری کرد. مزیت پلاسمای غیرمستقیم نسبت به مستقیم چیست؟ سطح درمانی بزرگتری پوشش داده می شود. در پلاسمای غیرمستقیم فاصله میان ابزار پلاسما و پوست قابل تغییر است. پوست دیگر نقش الکترود را ندارد.
3. پلاسماهای هیبریدی (BCD): هیچ گونه جریان الکتریکی از بدن عبور داده نمی شود. در آینده این نوع پلاسما پیشرفت خوبی خواهد داشت.

کاربردهای پلاسمای سرد برای درمان پوست عبارتند از:

◄ ضدعفونی کردن پوست بدون ایجاد درد یا تماس مستقیم و بدون آلرژی و حساسیت با پلاسما

◄ ضدعفونی کردن منافذ باز میکروسکوپی بدون آسیب به بافت سالم بدن با پلاسما

◄ درمان زخم، تولید بافت و رگ های خونی جدید، درمان عفونت های پوستی

◄ واکنش پلاسما با با سلول های یوکاریوتیک و پروکاریوتیک

◄ واکنش پلاسما با با ویروسها، اسپورها، قارچ ها و

واکنش با ساختارهای سلولی:غشاء، DNA، لیپیدها (چربی) و پروتئین و بافت

◄ اثرات گوناگون پلاسمای سرد بر بافت و سلول بسته به ترکیب پلاسما

◄  کمک به رفع کمبود ویتامین D در بدن با داشتن مقدار تعریف شده ای از اشعه ماوراء بنفش

◄ موارد دیگر

نکته: در زمان استفاده از پلاسما، حفظ ایمنی پوست در اولویت قرار دارد.  ترکیبات پلاسما می توانند برای پوست خطرناک باشند. بنابراین، پزشک در استفاده از پلاسما باید به عوامل زیر توجه کند: جریان الکتریکی، آسیب دمایی به بافت، شدت اشعه ماورابنفش خروجی، زمان و شدت کاربرد، ترکیب، جریان و فشار گاز پلاسما.  برای مثال، تابش ماوراءبنفش ( UV)  برای تولید ویتامین D در بدن لازم است. اما، اگر UV بیش از اندازه استفاده شود، به سلول و بافت پوستی آسیب می رساند.

در ادامه مطلب به شرح جزییات درمان پوست با دستگاههای پلاسما می پردازیم. برای معرفی معتبرترین مراکز پزشکی-درمانی در سراسر کشور زیبان را کلیک نمایید. 

منبع

پژوهشگر: مریم اکبری